بررسی نماز در سبک زندگی ایرانی،اسلامی

چکیده

در میان عبادات نماز از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

نماز ،نردبان آسمان است و کلید فردوس برین،و میزان سنجش اعمال و معیار پذیرش افعال است؛که اگر مقبول افتد،دیگر کارها نیز پذیرفتنی است وگر نه ،امور دیگر مقبول نخواهد افتاد (شریعتی،11:1384)

با وجود اینکه تحقیقات گوناگونی در این زمینه انجام شده است اما زوایای عمیق آن همواره پژوهشگران علاقه مند را به بحث و تحلیل و تفسیر درباره آن برانگیخته است.اندیشیدن در مورد ابعاد و فواید نماز بر همه مسلمانان لازم است.چرا که با هر تفکر ،دریچه ای از اسرار این عبادت انسان ساز به روی بشر گشوده می شود. حال آیا نماز بر تمام جنبه های زندگی انسان تاثیرگذاراست؟ معبر اصلی سیرالی الله چیست؟ چگونه افق دید انسان ماورایی خواهد شد؟

به نظر می رسد سبک زندگی اسلامی در گام نهادن به فضای پاک و نورانی بدون توجه به نماز امکان پذیر نیست. نمازی که به شکل صحیح و با آگاهی و بصیرت و تامل ادا شود و از سر عادت نباشد،تغییر دهنده سبک و شیوه زندگی است.بر این اساس ارتباط نماز با سبک زندگی اسلامی خواه به شکل مستقیم و خواه غیر مستقیم مقوله ای قابل تامل است که در مقاله حاضر به آن پرداخته می شود.

کلید واژه:

نماز- سبک زندگی- اخلاق- استجابت دعا- وقت شناسی- امر به معروف

مقدمه

ریشه واژه نماز:

نماز در فارسی از لفظ پهلوی “نماک گرفته شده و آن هم به نوبه خود از ریشه باستانی” نم “به معنی “خم شدن و تعظیم شدن “ماخوذ است که به تدریج بر معنی “صلاه”یعنی عبادت وی

ژه ما مسلمانان اطلاق گردیده است.(خزائلی، 338:1384)

بر اساس بعضی از کتب تاریخی ،بعضی از ایرانیان تازه مسلمان در سال های حکومت اعراب بر ایرانیان به جای کلمه “صلاه”از کلمه “نماک” استفاده می کرده اند؛و هنگام فراخواندن مردم به سوی نماز به جای “الصلوه”کلمه “النماک” و به جای “حی علی الصلوه ” جمله “بشتابید به سوی نماک “را به کار می برده اند .(راشدی،1384،ج65:1)

سبک زندگی در حوزه مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها و الگوهای کنش هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی باشد، اطلاق می شود. طبیعی است که بر اساس چنین رویکردی، سبک زندگی علاوه بر این که دلالت بر ماهیت و محتوای خاص تعاملات و کنش های اشخاص در هر جامعه دارد و مبین اغراض، نیات، معانی و تفاسیر فرد در جریان عمل روزمره است، نشان دهنده کم و کیف نظام باورها و ارزش های افراد نیز خواهد بود (فاضل قانع، 1392: 9). چنین برداشتی از مفهوم سبک زندگی، علاوه بر این که پشتیبانی جدیدترین دیدگاه های مطرح در این عرصه را به همراه دارد (بوردیو، 1390: 286 و 337؛ گیدنز، 1387: 120)، از قابلیت خوبی برای بومی سازی مفهوم سبک زندگی بر اساس اقتضائات جامعه اسلامی برخوردار است.
آموزه های دین به عنوان ابزار جامع هدایت و راهبری بشر، در بسیاری از موارد، حاکم بر باورها، ارزش ها و هنجارهای لازم برای جهت دهی و الگوبخشی به رفتار و کنش انسانی است. در واقع، محدود نکردن دین به فهم زمانی خاص، اعتقاد به تکامل فرهنگی و سهیم بودن اراده انسان ها در آن و تبیین درست ارتباط میان فرهنگِ متغیر و دینِ ثابت، ما را به این دیدگاه رهنمون می شود که دین و آموزه های وحیانی آن می تواند بخش مهمی از خاستگاه فرهنگ بشری را تشکیل دهد. پس در یک رابطه طولی، دین، فرهنگ جامعه را شکل می دهد؛ و فرهنگ نیز به نوبه خود، نظام و ساختار خاصی را برای زندگی فردی و اجتماعی تعریف می کند؛ که خود به عنوان سرچشمه و خاستگاه مجموعه در هم تنیده ای از الگوهای خاص برای زندگی، یک کل منسجم و متمایز را در قالب سبک زندگی پدید می آورد؛ و البته سبک زندگی نیز به توسعه و نفوذ نظام معرفتی مبتنی بر آموزه های دینی یاری رسانده و تمایلات و ترجیحات برآمده از فرهنگ دینی را بارور می سازد.

آثار معنوی و اخلاقی نماز:

انسان اسیر محبت و بنده احسان دیگران است،نعمت و نیکی ،از هر که باشد،انسان را به مقام سپاس و تشکر می کشد و توحه به نعمت های بس حساب و فراوانی که از هر سو در هر زمینه ما را احاطه کرده قوی ترین انگیزه را برای پرستش پروردگار ایجاد می کند.نعمت های فراوانی که حتی پیش از تولد انسان شروع می شود و در طول زندگی همراه ماست و در آخرت هم از آن ها بهره مند خواهیم شد بطوری که در قرآن مجید به این نکته اشاره شده که “باید خدای کعبه را عبادت کنند، خدایی که آنان را از گرسنگی نجات داد و سیر کرد و از ترس ایمن ساخت(سوره قریش(106)آیه 3تا5)” اگر اندکی چشم بصیرت گشوده و این نعمت ها و لطف و فضل خدا را درباره خودمان ببینیم خواهی نخواهی سپاس اورا خواهیم گفت.

گفته شده است که نماز نوعی سپاس گزاری این نعمت ها به شمار می رود و این سپاس برای خدا سودی ندارد،بلکه برای خودمان مفید و اثر بخش بوده و نشانه معرفت ماست (قرائتی،12:1369و41و42)

حال به بررسی آثار معنوی و محتوایی نماز می پردازیم.

1- نماز عامل تاثیر گذار بر اخلاق

بی تردید برخی از پدیده ها تاثیری عمیق در رفتار و درختی انسان باقی گذاشته و آینده زندگی انسان را به کلی دگرگون می نماید ،هر انسانی به خوبی به خاطر دارد که از چه زمانی و چگونه سنت و شیوه ای را ترک گفته و روش دیگری را پس از مواجهه بو خاطره ای برگزیده است.به فرموده قرآن مجید (سوره المعراج(70)، آیات 19تا22)یکی از اعمالی که اخلاق و شخصیت انسان را تحت تاثیر و نفوذ قرار می دهد نماز و مداومت بر این عمل عبادی است (رضوانطلب،43:1381)نماز وسیله پرورش فضایل اخلاقی وسیله تکامل معنوی انسان است، چرا که انسان را از جهان محدود ماده و جهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد و به ملکوت آسمان ها ملکوتدعوت می کند و با فرشتگان هم صدا و هم راز می سازد و او خود را بدون نیاز به هیچ واسطه ای در برابر خدا می بیند و با معبود به گفتگو برمی خیزد.تکرار این عمل در شبانه روز آن هم با تکیه روی صفات خدا ، رحمانیت و رحیمیت و عظمت او، مخصوصا با کمک گرفتن از سوره های مختلف قرآن، بعد از حمد، که بهترین دعوت کننده به سوی نیکی ها و پاکی هاست، اثر قابل ملاحظه ای در مرورش فضایل اخلاقی در وجود انسان دارد (دزفولی،23:1378).

2-استجابت دعا

انسانی که در موقع نماز، دل از همه بریده و روی به درگاه بی نیاز خالق می آورد در نظر خداوند از ارزش خاصی برخوردار است، اگر چه آن شخص معصیت کار بوده و آن چه را مبغوض باشد به جای آورد ولی چون نماز، واسطه ای است مقرب و مقبول حضرتش، به طبع نماز در منظر کردگار پسندیده آید و در این صورت دعا او به هدف اجابت رسیده و بر اثر مستجاب شدن دعایش در دنیا و عقبی سعادتمند و کامران خواهد بود(نهاوندی،56:1331). و این اثر معنوی که بعد از نماز برای او به جا می ماند او را به این نکته هدایت می کند که بعد از فارغ شدن از هر نماز برای خود و دیگران دعا کند و آخرت خویش را از خدا طلب کند و هشدار برای ترکان نماز است که خود را از خیر دنیا و آخرت و اصلاح امور شخصی و اجتماعی محروم نموده اند(وحیدی،232:1384).

3- نماز موجب رویکرد ایزد منان به بنده

خدای متعال، لطف ویژه و اقبال خاصی به نمازگزاران دارد و روی آوردن پروردگار و توجه او به بنده سبب کمال و سعادت و رستگاری اوست زیرا این به معنی آمرزش گناهان، برآوردن حاجات، آباد  کردن دنیا و آخرت از یک سو و نزدیکی و تقرب به بارگاه قدس کردگار و محشور شدن با انبیاء و امامان(ع) و برخورداری از لطف و رحمت یزدان و سعادت جاویدان و ابدی و کامروا شدن در دو دنیا از سوی دیگر است (نهاوندی،65:1331). با نگاهی دقیق تر در میابیم که نماز یگانه عملی است که در نخستین پایه، باعث روی آوردن بنده به سوی کردگار و در مرحله دیگر موجب اقبال ایزد منان به بنده است (حسن راشدی،1384،ج201:2). که این امر خود باعث باز شدن درهای رحمت و لطف ایزدی و سرازیر شدن رحمت و جلالت او بر بنده می باشد و برای همین اثر معنوی است که اگر انسان به چشم تامل بنگرد، اشخاصی که با روح و باطن نماز وابستگی پیدا کرده و با آن حقیقت آشنا شده اند موقعی که از نماز فارغ می شوند گویا عرش رحمانی و خصوصیات عالم قدس و ملکوت را سیر کرده و با خاطری مصفا و قلبی پر نور و اندامی با عظمت و جسمی پر از هیبت در نظر جلوه گر می آیند مانند آن که با جسم و روحی کثیف و آلوده به دنیا مشغول نماز گشته و با اندامی منور و قلبی پاک از نماز فارغ می شود و این نیست مگر برای مشمول شدن آن ها عظمت و جلالت حضرت کردگار – جل جلاله- (نهاوندی،55:1331).

4- خدایی شدن و تسلیم محض او بودن

نمازگزاری که شبانه روز لااقل پنج بار در برابر ذات مقدس حضرت حق، قرار می گیرد و ارزش سخن گفتن با او را پیدا می کند، تصورات، افکار، کردار و رفتار او، همه خدایی می شود و چیزی برخلاف خواست خدا انجام نمی دهد، مشروط بر این که راز و نیاز و نماز او به درگاه پروردگار از جان و دل او سرچشمه بگیرد و با تمام قلب رو به درگاه پاک او آورد در واقع “یعنی خداوند در درون یک نفر دو قلب قرار نداده(سوره احزاب(33)،آیه4)” که آن هم جایگاه خداست. این شخص با اقامه نماز به جهان ماوراء طبیعت راه یافته و خود را در محضر خدا می یابد پس دیگر نمی بایست در برابر بت ها و در برابر انسان هایی همانند خویش و جباران و ستمگران سر خضوع و تعظیم فرود آورد. او تنها در برابر ذات اقدس خداوند سر تعظیم خم کرده و تسلیم آفریننده جهان است زیرا که از مرتبه مخلوقات دیگر، گذشته و ارزش این معنا را پیدا کرده که با آفریننده بزرگ جهان، خداوند ازلی و ابدی، ارتباط گیرد و با او سخن بگوید و در این حال می یابد که زندگی هدفی بالاتر از خوردن و خوابیدن و لذات این جهان دارد(جمعی از نویسندگان،1353،ج43:1) لذا در همه حال تسلیم محض اوست و خود را در محضر او می یابد.

5- وقت شناسی و نظم

یکی از فواید نماز زمان سنجی آن است. اوقات سه گانه نماز بهترین عامل تنظیم وقت و زمان برای کسانی است که زمان سنج و ساعت در اختیار ندارند و یا وجود آن را لازم نمی دانند. با اذان نماز، زمان اعلام می شود و کسانی که به نظم و قانون پایبند هستند، به بهترین شکل می توانند از فرصت ها بهره ببرند.

نظم و ترتیب امور را با اعلام وقت نماز و نیز ترتیب مراحل نماز، می توان یاد گرفت وقت در سایر امور زندگی به کار برد. در وقتا اذان نماز معنای رعایت نظم و ترتیب دارد.

” تجربه نشان داده است که مردان و زنان، و کشورهای موفق دنیا،زمان شناس بوده اند و هر کاری را در وقت معینش اجرا کرده اند. تا موقعی که ما مسلمانان، زمان شناس بودیم و آن را مهم می شمردیم، سروری علمی جهان از ما بود. بیگانگان رمز موفقیت را که موقع شناسی و زمان سنجی و رعایت نظم است، با خردمندی و تجربه دریافته اند و ما این گونه دستوالعمل ها را هم در متن دین خود داریم، هم تاثیر مثبت آن ها را به عقل و تجربه می یابیم هم از رعایت نکردن آن ها صدمه دیده و می بینیم، و با این حال به خود نمی آییم و خود را به آن ها متعهد نمی سازیم.” )(راشدی،315:1380)

6- امر به معروف و نهی از منکر

جمله معروف “ان الصلواة تنهی عن الفحشاء و المنکر  ” را بسیار شنیده ایم در این که نماز بازدارنده انسان از منکرات است،هیچ شکی نیست.  به دلیل این که نماز انسان را به یاد خدا می اندازد و او را از حالت غفلت باز می دارد. هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است، نهی از فحشا و منکر می کند. غیر ممکن است که کسی نماز بخواند اما هیچ تاثیری بر او نداشته باشد، حتی اگر صوری باشد. (عزیزی،81:1376)

کسی که نماز می خواند اما دروغ هم می گوید، خیانت هم می کند؛ اگر نماز نمی خواند، از دیوار مردم هم بالا می رفت و اثر نماز خواندن او این است که از بیشتر شدن فساد او و فاسدترین شدنش تا حدودی جلوگیری می کند و این غنیمت است. نماز کامل انسان را از همه ناپاکی ها پاک می کند و نماز ناقص کمی به انسان مصونیت می دهد و از مقداری از ناپاکی ها پاک می کند. (بهشتی،30:1387)

امر به معروف و نهی از منکر برای مراقبت از اعمال یکدیگر و بهسازی اجتماع بر همگان لازم است. نمازگزاران امر به معروف و نهی از منکر را از ارکان زندگی خود قرار می دهند و در صورتی که اعمالی رکن به صورت یک اصل در جامعه مطرح شود، انتقاد پذیری افراد هم بیشتر می شودافراد و جامعه ای سالم و وظیفه شناس خواهیم داشت.

7- تاثیر نماز بر پیشرفت های علمی و تربیت متخصصان و عالمان

وقتی طرفداران نماز اهل علم و دانشمندان و سیاست مداران و مدیران و مربیان جامعه باشند؛ نماز به عنوان عامل موفقیت و پیشرفت انسان ها شناخته و معرفی می شود و بر تعداد نمازگزاران افزوده خواهد شد. در این صورت رابطه بین دین و علم برجسته تر می شود و نماز نه تنها مانع حرکت و پیشرفت نیست؛ بلکه باعث تقویت و موفقیت یک جامعه خواهد بود.

از جمله نهادهایی که در تربیت افراد نمازگزار نقش موثر دارند آموزش و پرورش است. متاسفانه  امروزه در مدارس کشور چنان که باید به این امر مهم توجه نمی شود. شاید یکی از دلایل کمبود فضای لازم در برخی از مدارس باشد. در مدارسی هم که نماز، جزء برنامه های لازم الاجرا می باشد؛ معلمان، مدیران و سایر مجریان آموزشی حضور ندارند. باور نماز وقتی در نوجوانان ما عمیق می شود که این اعتقاد را در مربیان و معلمان و والدین خود ببینند. نماز یکی از عوامل موثر در پیشرفت علوم و دانش ها در میان مسلمانان صدر اسلام بوده است. عنایت خاص مسلمانان به تعیین دقیق وقت نماز که لازمه اش جهت یابی های دقیق و پیگیری جریان تابش خورشید در سفر و حضر بود، از عوامل پیشرفت مسلمین در شناخت مواضع خورشید و ستارگان و کواکب و راز و رمز های کیهانی بود(راشدی،425:1380). بنابراین پیشرفت علم نجوم، فیزیک و ریاضی در میان مسلمین مدیون نماز است؛ به عبارت دیگر “شناخت مناظر خورشید، موجب انتقال از شترچرانی و صحرانشینی به دروازه تمدن و پیشرفت های علمی و صنعتی است” (راشدی،426:1380))

8- نماز عامل رهایی از وسوسه ها و تجری های شیطان

علی رقم اهمیت فراوانی که فریضه مهم نماز در میان عبادات و احکام شرعی دارد اهتمام مسلمین به آن و تبعات گوناگونش اندک است.ابلیس و تمامی شیطان صفتان در طول تاریخ بر آن بوده اند که صورت و محتوای این عبادت بزرگ را از جوامع اسلامی محو نمایند و در این ارتباط به هر اقدامی دست آلوده اند چرا که سلطه خود را در گرو از میان برداشتن این فریضه با عظمت می دانند(رضوان طلب،81:1381 )

پیامبر اکرم (ص )در این باره می فرمایند : “همواره شیطان از فرزندان آدم در ترس و وحشت است تا آن زمان که او در انجام نماز های پنجگانه دقت داشته باشد پس آن گاه که آن را تضییع کند شیطان جرات می یابد و او را به آلودگی وگناهان بزرگ می افکند.(مجلسی،بی تا،ج202:8)”

نمازی که در اول وقت با حفظ شرایط به جا آورده شود و آداب و سنن آن به خوبی ادا گردد،بزرگترین عامل شیطان زدایی بوده و هرگز شیطان نمی تواند بر چنین شخص متعبد و پاک ، نفوذ کند حتی در دم مرگ که شیاطین برای از بین بردن ایمان و عقیده پاک مومنین به سراغشان می آیند ملک الموت از حق آنان دفاع می نماید.بنابراین از آن جهت که نماز مزاحم نفود و سلطه شیاطین است، آنان نیز به جد با اقامه و برپا داشتن آن در ستیزند.درک این حساسیت باید درجه اهتمام به این فریضه را افزایش دهد تا در جوامع اسلامی و ملت های مسلمان شاهد این همه شیطان گرایی نبوده و انسان ها تحت لوای خدای رحمان قرار گیرند.

9- نماز جبران گناهان گذشته

هجوم و تلاش های شیطان و نفس،وجود جاذبه های گوناگون که برای انسان پدید می آید ،موجب بروز اشتباهات و گناهان پیاپی برای او می شود.این نحوه ارتباط بین خالق و مخلوق و این سرکشی و طغیان بنده که علی رغم ضعف و نیاز،با خالق مهربان خود به مخالفت برمی خیزد،اگر بدون تدارک و انعطاف ادامه یابد و جبران نشود هرگونه امیدی را نسبت به آینده منتفی می نماید و فاصله را،لحظه به لحظه بیشتر می گرداند و انسان را مستحق عقاب و غضب خداوند متعال می سازد.اگرچه انسان،جاهلانه و بی اعتنا،دوری از دریای رحمت حق را انتخاب می کند اما هرگز آمادگی کریم و حلیم که به یکایک بندگان محبتی فراتر از محبت پدر و مادر به فرزندان دارد به چنین جدایی قهر آمیزی رضایت نمی دهد و او را برای حضور بر سر سفره آشتی فرا می خواند و در قالب اذکار  نماز به گفت و گوی محبت آمیز با خود فرا می خواند (رضوان طلب،35:1381)و با بیانی سراسر مهر و امید در قرآن می فرماید”و نماز را در دوطرف (اول و اخر )روز به پا دارید و نیز در ساعت تاریکی شب که البته (خوبی)نیکو کاری های شما (زشتی و)بدکاری هایتان را نابود می سازد، این یاد آوری است برای اهل ذکر.(سوره هود(11)،آیه114)”.یاد خدا و ارتباط مستمر با اوست که انسان را از غفلت نجات بخشیده و هر لحظه متوجه خدا می کند و به فرمایش استاد شهید مطهری(ره ) :”به هر اندازه که انسان به یاد خدا باشد کمتر معصیت میکند،معصیت کردن و نکردن دایر مدار علم نیست،دایر مدار غفلت و تذکر است،به هر اندازه که انسان غافل باشد یعنی خدا را فراموش کرده باشد بیشتر معصیت می کند و به هر انداره که خدا بیشتر به یادش بیاید کمتر معصیت می کند. (مطهری،85:1377)” از نظر تعلیمات اسلامی ،هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و کارهای خدایی کاهش یافته ، رغبت به گناهان  افزایش می یابد. ازسوی دیگر عبادت و به یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد،میل و رغبت به که  نیک را افزون می کند و از میل به شر و فساد و گناه می کاهد، یعنی تیرگی های ناشی از گناهان را زایل گرده و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد(مطهری،6:1354).

نماز وسیله شست و شوی گناهان و مغفرت و آمرزش الهی است چنانچه در حدیثی نقل شده که پیامبر اکرم(ص )از یاران خود سوال فرمودند :”اگر بر در خانه یکی از شما نهری از آب صاف و پاکیزه باشد و در هر روز پنج بار خود را در آن شست وشو دهد آیا چیزی از لکه وکثافت در بدن او می ماند ؟

در پاسخ عرض کردند:نه فرمود:نماز درست مانند این آب جاری است،هر زمان که انسان نماز می خواند گناهانی که در میان دو نماز انجام شده است از میان می رود.)بنابراین،باید همان گونه که لباس و تن خود را از آلودگی ها و ناپاکی ها شسته و پاکیزه می کنیم دل و جان و روح خود را که به هوس های تحریک شده و لجام گسیخته ،خود خواهی ها و چشم و هم چشمی های برانگیخته،غرور ناشی از پیروزی و کامیابی و یا عقده روانی ناشی از شکست و ناکامی و به دنبال آن حسد و کینه و انتقام…آلوده شده را در چشمه صاف و زلال الهی یعنی نماز شست شستشو داده و خود را به خدا ،سرچشمه پاکی وکمال،نزدیک سازیم(بهشتی،6:1354 ).

10- نماز سدی در برابر گناهان آینده

نماز نه تنها در جبران گناه و پوشیده شدن آن نقش دارد بلکه می توان از آن به عنوان سدی در برابر گناهان آینده نام برد چرا که روح ایمان را در انسان تقویت کرده و نهال تقوا را در دل او پرورش می دهد چرا که   ایمان و تقوا نیرومند ترین موانع در برابر گناه می باشد و این همان نکته ای است که در قرآن مجید به آن اشاره شده است:” آنچه را که از کتاب آسمانی قرآن بر تو وحی شد بر خلق تلاوت کن و نماز را (که بزرگترین عبادت خداست)به جای آور همانا نماز است که اهل نماز را از هر کار زشت و منکر باز می دارد و خدا به هر چه می کنید آگاه است.(سوره عنکبوت(29)،آیه45)” آیه شریفه نشانگر این نکته ظریف و انسان ساز است که فرمان نماز و انجام شایسته و بایسته آن لطف و مهر خدا به انسان است چرا که نماز به انسان نیرو و توانی می بخشد که به گناه و زشتی نزدیک نشود. به بیان برخی از بزرگان  نماز به سان نگهبانی خردمند و مراقبی دلسوز است که با گفتار شایسته و پندآموز خود از انحراف نمازگزار به سوی ظلم و گناه جلوگیری می کند.زیرا نماز عبادتی است که در تمام حالاتش از قیام و رکوع و سجود و تشهد و سلام و سایر خصوصیات آن انسان را به یاد خدا وادار کرده و از نیت تا سلام به مقام عظمت حضرتش تذکر می دهد. وقتی تکبیر می گوید خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد سپس به یاد نعمت های او افتاده، حمد و ستایش او گفته و او را به رحمانیت و رحیمیت می ستاید آنگاه به یاد روز جزای او افتاده، اعتراف بندگی او را کرده و فقط از او یاری می جوید و صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه کسانی که مورد غضب الهی قرار گرفته و گمراه شده اند به خدا پناه می برد (صدرالسادات دزفولی،13:1378)، لذا در قلب چنین فردی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پدید می آید و اگر شخصی علاوه بر توجه و عمل به آداب ظاهری نماز دارای روح خشوع و خضوع و توجه کامل به حضرت حق شد با ادا کردن فریضه نماز، غرق در دریای بی کران ذکر او شده و در این مقام، موجی از معنویت و عظمت و سطوت خالق در قلب او پیدا می شود که سد نیرومندی در برابر گناه محسوب می شود. به خصوص این که این عمل چند بار در شبانه روز تکرار می گردد، هنگامی که صبح از خواب برمی خیزد در دریای او غرق می شود، در وسط روز زمانی که سرگرم زندگی مادی و در اوج گرفتاری های دنیوی است ناگهان، صدای تکبیر موذن را شنیده، برنامه خود را قطع و به درگاه او می شتابد و حتی در پایان روز و آغاز شب، پیش از آن که به بستر استراحت رود با او راز و نیاز کرده و دل را مرکز دریافت انوار او می سازد. در واقع برتری نماز و ذکر خدا به خاطر آن است که علت و ریشه محسوب شده و مایه حیات قلوب و بیداری دلهاست.

11- نماز شیرین کننده تلخی آزاردهنده مرگ

توجه به مرگ و عوالم بعد از آن و برپایی قیامت آثار و برکاتی در زندگی انسان دارد که می تواند او را از ورطه نابودی و هلاکت برهاند. وقتی که فرد دریابد که دنیا فانی است و به زودی به سرای دیگری که باقی است، منتقل شده و باید حساب تک تک اعمال و افعال خود را پس بدهد خود را به یک دست گیرنده و پناه دهنده محتاج می بیند و چون پناه دهنده و دادرسی جز معبود یکتا نمی یابد به سوی نماز حرکت کرده تا خود را به مقام قرب او نزدیکتر کند (راشدی،1384،ج140:2-141)و نماز او را برای روز واپسین و جواب گویی در مقابل حضرت حق تمرین می دهد. انسانی که هر روز پنج نوبت در عرصه محشر حضور می یابد و متذکر می شود، دیگر مرگ و انتقال به سرای دیگر برای او تلخ و شکنجه آور نیست بلکه نماز، تلخی، تلخ ترین چیز، یعنی مرگ را به حلاوت تبدیل ساخته و کاری می کند که مرگ برای انسان جشن باشکوهی جلوه کند که به دیدار و ملاقات حضرت محبوب نایل می آید. از سوی دیگر چنین نماز که انسان خود را در محضر رب الارباب می بیند چنین باوری را در نمازگزار ایجاد می کند که در قیامت مورد لطف و رحمت الهی قرار خواهد گرفت زیرا که در احادیث آمده است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند:«  هر که بر نماز خود محافظت کند روز قیامت دارای نور و دلیل است و باعث نجات او می شود.» (متقی هندی،1401ه.ق،ج7، ح18971) و با وجود این اثر معنوی ، دیگر از مرگ نمی هراسد.

12- وظیفه شناسی و تقویت وجدان کاری

نمازگزار ادای نماز را بر خود به عنوان وظیفه ای برای سپاسگزاری از خالق هستی می داند و این نشان دهنده ی خردمندی و آگاهی اوست . چنین انسانی در انجام وظایف خود فردی وظیفه شناس بار می آید و در تمام امور زندگی خود این قانون را به کار می برد . اگر تک تک افراد جامعه وظیفه شناس باشند ، مشکلاتی از قبیل : کم کاری ، وقت کشی ، بی نظمی و بی دقتی ، بداخلاقی و مشاجره ، تضییع حقوق ، بی توجهی به دستور العمل ها و … در جامعه وجود نخواهد داشت . مشکلات مذکور را در مراجعه به ادارات و سازمان های دولتی و غیر دولتی و برخورد مسئولین اجرایی برخی ادارات و سازمان ها با ارباب رجوع و بالعکس بسیار می بینیم و باتوجه به این که نماز معیار شناسایی چنین افرادی است ، چنین برخوردهایی از افراد نمازگزار کمتر دیده می شود . از آن جا که این افراد هستند که یک جامعه را می سازند ، در صورتی که تمام افراد خود را ملزم به ادای نماز بدانند ، جامعه ای سعادتمند ، سالم و سربلند به وجود خواهد آمد .

13-نوع پوشش و حجاب و حیا و پاکدامنی

دین اسلام برای نمازگزار شرایطی را تعیین کرده است که هر یک از این شروط فلسفه ای دارد و در صورتی که به خوبی رعایت شود ، در نوع زندگی افراد تأثیر می گذارد . پوشاندن بدن هنگام ادای نماز واجب است و احکامی دارد . گفته شده : زن باید در موقع نماز ، تمام بدن حتّی سر و موی خود را بپوشاند ؛ ولی پوشاندن صورت به مقداری که در وضو شسته می شود و دست ها تا مچ و پاها تا مچ لازم نیست . مرد نیز اگر چه کسی او را نبیند بهتر است از ناف تا زانو را بپوشاند. (امام خمینی،126:1387) رعایت حجاب نشان عفّت و حیا و شرط سلامت یک جامعه ی اسلامی است و وجود حیا و پاکدامنی در یک جامعه سایر ابعاد آن را از خطرات دور نگه می دارد. رعایت پوشش اسلامی نوعی تواضع و فروتنی در فرد به وجود می آورد که این تواضع را در هنگام ادای نماز و حتی در نوع ایستادن نمازگزار به خوبی می بینیم .

جامعه ی ما با این که به عنوان جامعه ای اسلامی شناخته شده است؛ اما در گوشه و کنار شاهد حضور کسانی هستیم که با وقاحت تمام و بدون رعایت پوشش اسلامی در اجتماع ظاهر می شوند و گاه اسلامی بودن کشورمان را زیر سؤال می برند . با وجود این که آزادی به معنای واقعی در مملکت ما وجود دارد ؛ اما برخورد قانونی با چنین افرادی لازم است . وجود چنین افرادی در جامعه حتی بر کودکان و نوجوانان خانواده های مذهبی تأثیر منفی دارد ؛ بر اساس سخن پیامبر بزرگ اسلام » لا حیاءَ لمَن لا دینَ لَه « : آن را که ، حیا نیست ایمان نیست .بی حجابی ناشی از بی حیایی و بی حیایی ناشی از بی دینی است .

گسترش فساد و فحشا و بی بندو باری های جنسی و هوس بازی در جوامع غربی نتیجه ی بی حجابی و بی حیایی است ؛, چنان که در ایران عصر پهلوی شاهد آن بوده ایم ؛ بنابراین نوع پوشش در نماز الگوی مناسب پوشش یک مسلمان است و در کاهش انحرافات و تخلفات جامعه نقش مؤثر دارد.

14- طهارت و پاکی

طهارت و پاکی ظاهر و باطن از ضروریات قبل از نماز است . منظور از طهارت ظاهری غسل ، وضو و تیمم است و منظور از طهارت باطن ذکر و یاد خدا و مستحبات و واجبات و استعاذه است .در احکام نماز می خوانیم: «لباس نمازگزار باید پاک باشد و اگر کسی عمداً با بدن یا لباس نجس نماز بخواند، نمازش باطل است» (امام خمینی،128:1387) رعایت طهارت در نماز باعث سلامت جسم و روح افراد خواهد شد و انسان را از انواع بیماری های جسمی و روحی محفوظ می دارد . سلامت جسم و روح هم با کاهش هزینه های درمان به اقتصاد جامعه کمک می کند . رعایت نظافت و بهداشت فردی و عمومی از نتایج  طهارت و وضو است که در میان نمازگزاران و جامعه ی نمازگزار از اهمیّت بیشری برخوردار است و در ایجاد سبک زندگی سالم مؤثر است.

نمازگزار با وضو در واقع خود را از قید و بندهای زندگی مادّی و تعلّقات دنیوی آزاد می کند . همان گونه که خداوند با آب همه چیز را زنده می کند ، با وضو روح و روان انسان را هم زنده می کند و پاکی و سلامت روح خلوص و بی ریایی در عبادت و طاعت حق را دربر دارد و باعث می شود خداوند درهای لطف و رحمتش را به روی انسان بگشاید.

نتیجه:

در پایان باید خاطر نشان شوم که اگر چه در این مقاله ، سخنان گزیده و پرمغز بسیاری از ائمه معصومین(ع) و نیز متفکران و صاحب نظران دینی، در راه روشن ساختن حقیقت و حکمت نماز، بیان شد، اما با این همه  بیان جایگاه بلند پایه این فریضه بزرگ الهی؛ اهمیت و ابعاد تاثیر گذاری این عبادت در زندگی انسان ها در مختصر نوشته این چنینی نمی گنجد. زیرا همان طور که می دانیم، در قرآن بیش از 102 مرتبه در مورد وجوب، احکام و آثار نماز سخن به میان آمده و این نشانگر درجه اهمیت آن است.

از این نوشتار چنین برمی آید که، نماز معبر اصلی سلوک انسان در راهی است که ادیان الهی در برابر آدمی نهاده اند تا بتواند از آن به هدف و غایت اصلی حیات یعنی رستگاری و خوشبختی دنیا و آخرت دست یابد.  لحظاتی که انسان از دنیای پرغوغا و فریبنده فارغ می شود و به کرانه سراسر آرام و معنوی نماز، گام می گذارد در حقیقت به فضای پاک و نورانی وارد شده که همانندی برای آن نیست. نماز، ستایش خدا و تامل در صفات متعالی او است. نماز اگر با توجه و خشوع خوانده شود، افق دید انسان را از زندگی معمولی فراتر می برد و او را به نیکی ها متمایل می کند. انسان نمازگزار در پیشگاه خدا پیشانی بر خاک می ساید و با ابراز بندگی به درگاه حق تعالی عظمت و شکوه او را ارج می نهد.

بنابر این منظور از اسلامی شدن سبک زندگی ، این نیست که طرز لباس پوشیدن ، غذا خوردن ، و سایر اشکال ظاهری زندگیمان دقیقاً مانند عهد امیرالمؤمنین و حضرت محمد )ص( و پزشکی، خوراک، روابط اجتماعی، معاملات و مسایل اقتصادی و فرهنگی و به طور کلّی تمام ابعاد زندگی ما به نوعی تحت تأثیر ائمه ی معصومین باشد . سبک زندگی هر دوره بنا بر مقتضیات زمان در هر دوره با دوره ی دیگر متفاوت است . آن چه در مورد سبک زندگی اسلامی مهم است ، این است که معیارهای زندگی اسلامی را در مسایل مختلف زندگی رعایت کرده ، بر خلاف شرع مقدس اسلام عمل نکنیم تا روح اسلام را زنده نگه داریم . داشتن سبک زندگی اسلامی نیازمند تحقیقات وسیع و عمیق در زمینه ی اصول و قواعد دین اسلام و واجبات و مستحبات آن است . نماز به عنوان بارزترین نشانه ی مسلمانی باتوجه به شکل ظاهری و درونی خود در ایجاد سبک زندگی اسلامی تأثیر بسیار دارد.  بنابراین بهترین راهکار اسلامی شدن سبک زندگی این است که این تکلیف الهی را با اشتیاق و آگاهی و اختیار به جای آوریم و در ترویج فرهنگ نماز بکوشیم و با علاقه مند کردن کودکان و نوجوانان به نماز  مسیر درست زندگی اسلامی را به آن ها بیاموزیم .

   منابع:

• شریعتی، علی،(1384)آثار تربیتی و اخلاقی نماز،قم، نسیم حیات.
• خزائلی، محمد،(1384)احکام قرآن، تهران، انتشارات دنیا ی دانش، چاپ1.
• راشدی، حسن،(1384)نمازشناسی، جلد اول، تهران و دفاتر ستاد اقامه نماز، اقامه نماز، چاپ نهم.
• فاضل قانع، حمید،(1392)سبک زندگی بر اساس آموزه های اسلامی، قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما.
• قرائتی، محسن(1369)راز نماز، برای جوانان، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی.
• رضوان طلب، محمدرضا(1381)پرستش آگاهانه، تهران و دفاتر ستاد اقامه نماز، ستاد اقامه نماز، چاپ پنجم.
• وحیدی، محمد(1384)دانستنی های لازم از نماز، قم و تهران و مشهد و سراسر کشور، بوستان کتاب، چاپ اول.
• فرید نهاوندی، محمد(1331)رموز نماز، مشهد، چاپخانه خراسان.
• صدراسادات دزفولی، سیدکاظم(1378)اهمیت نماز و وجوب آن از دیدگاه قرآن و حدیث اهل بیت عصمت و طهارت –علیم السلام-، تهران، کتابخانه صدر.
• مکارم شیرازی،ناصر و دیگران(1353)تفسیر نمونه، تهران دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
• راشدی، حسن(1380)نمازشناسی، ستاد اقامه نماز، جلد دوم، چاپ چهرم.
• عزیزی ، عباس (1376) سلامت روح، نماز و عبادت در تفسیر نمونه، نبوغ، چاپ اول.
• بهشتی، محمد حسین(1378)سرود یکتاپرستی، بنیاد نشر آثار و اندیشه های شهید بهشتی، چاپ اول.
• مطهری، مرتضی(1354)سیری در نهج البلاغه، قم، صدرا.
• مطهری، مرتضی(1377)گفتارهای معنوی تهران و قم، صدرا، چاپ هجدهم.
• بهشتی، سید محمد حسین(1354)نماز چیست، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
• امام خمینی(1387)توضیح المسائل، انتشارات گلی، چاپ اول.
• قرآن مجید ترجمه مهدی الهی قمشه ای
• بوردیو، پی یر (1390) تمایز نقد اجتماعی قضاوت های ذوقی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، ثالث.
• گیدنز، آنتونی (1387) تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، تهران، نشر نی.

نویسنده: زهره پور رمضان – دبیر تاریخ
تایید کننده مطلب: خدیجه بیات ترک – مدیریت دبیرستان